(Ngày ngày viết chữ) “Quạ kêu nam đáo nữ phòng” là một bài ca dao thú vị của Nam Bộ và thường được biết đến qua giai điệu Lý quạ kêu. Bài viết này bàn đôi nét về ý nghĩa của bài ca dao đặc sắc này.

Nguyên văn bài ca dao như sau:
“Quạ kêu nam đáo nữ phòng,
Người dưng khác họ đem lòng nhớ thương.
Liệu bề đát được thì đươn,
Đừng gầy rồi bỏ thói thường cười chê.”

“Nam đáo nữ phòng” nghĩa là con trai đến phòng của con gái, vốn xuất phát từ câu:
“Nam đáo nữ phòng nam tất đãng,
Nữ đáo nam phòng nữ tất dâm.”
Nghĩa là con trai đến phòng của con gái thì ắt là người phóng đãng, còn con gái đến phòng của con trai thì ắt là người dâm dật. Đây là một lời răn kiểu lễ giáo ngày xưa.

“Liệu bề đát được thì đươn”. “Đươn” tức là “đan” trong “đan rổ”, “đan sọt”, (có nhiều bản viết nhầm thành “đương”). “Đươn” là dùng các nan tre cài vào nhau, làm thành lòng rổ thúng nia nong các loại. Còn “đát” là dùng các nan nhỏ (nhỏ hơn nan dùng để “đươn”) để cố định các nan đã đươn, phải có các nan nhỏ này mới có thể lên vành thúng mủng.

Nói chung, người làm nghề đan rổ rá các loại phải biết cả hai công đoạn “đươn” và “đát”, nếu chỉ biết “đươn” mà không biết “đát” thì không ra thành phẩm được. Cũng như nếu lỡ đem lòng nhớ thương người dưng khác họ, nam nếu lỡ đáo nữ phòng thì cũng phải tính đường sao cho vẹn toàn, chớ chỉ có biết “đươn” mà không biết “đát”, kẻo mà dở dang nhau.

Về từ “gầy”, trước đây có một biên tập viên hỏi Ngày ngày viết chữ rằng bạn biết từ “gây dựng”, nhưng thấy có người dùng “gầy dựng”, hỏi dùng “gầy dựng” có đúng không. Thực ra, “gầy” cũng là “gây”. Từ điển Hoàng Phê giảng: “Gầy” nghĩa là (1) gây cho thành, cho bắt đầu thật sự tồn tại (gầy vốn làm ăn, gầy giống) và (2) tạo ra cái cơ sở để từ đó làm tiếp cho thành hình (gầy gấu áo len).

Trong câu “Đừng gầy rồi bỏ thói thường cười chê” thì “gầy” mang nghĩa (2), mượn việc “đươn” giữa chừng rồi không “đát” được mà bỏ dở để ngụ ý chuyện nam nữ qua lại với nhau mà không đi đến đâu, sẽ bị “thói thường” gièm pha.

Tựu trung, bài ca dao này nói về chuyện tình yêu nam nữ giữa lề thói xã hội trước đây. Ngoài bản trên, còn có một số dị bản nữa, chẳng hạn:
“Quạ kêu nam đáo nữ phòng,
Người dưng khác họ đem lòng nhớ thương.
Chỉ điều ai khéo vấn vương,
Mỗi người mỗi xứ mà thương nhau đời.”

Hoặc là:
“Quạ kêu nam đáo nữ phòng,
Người dưng khác họ đem lòng nhớ thương.
Dẫu rằng khác họ người dưng,
Tâm đầu ý hiệp không thương sao đành.”