(Ngày ngày viết chữ) Bài viết này giới thiệu một vài câu thành ngữ, tục ngữ sử dụng hình ảnh chim bìm bịp, một loài chim rừng thường không được coi trọng.

MỌI NGƯỜI CŨNG ĐỌC
>> Đôi điều về bài ca dao “Quạ kêu nam đáo nữ phòng”
>> Những bài ca dao “chim bay về núi”

Chim bìm bịp, Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên) giảng là “chim rừng nhỏ hơn gà, đuôi dài, lông màu nâu, trừ ở cổ và đầu màu đen, thường kiếm ăn trên đất, trong các lùm cây, bụi cỏ, tiếng kêu ‘bịp bịp'”.

Đây là một loài chim rừng, ở các vùng nông thôn, người dân thường đuổi chúng đi mỗi khi chúng đến gần nhà, vì lo sợ chúng bắt gà con. Thỉnh thoảng cũng có thể bắt gặp một gia đình nuôi chúng làm chim cảnh. Khi nuôi người ta sẽ cho chúng ăn tép cá nhỏ. Song, hầu như dân gian đều không xem trọng loại chim này, thường đuổi đi.

Có thể vì tâm thức đó, mà trong dân gian, bìm bịp thường gắn với những hình ảnh xấu, chẳng hạn:

---

★ Bìm bịp chê mỏ sáo đen ★

“Bìm bịp chê mỏ sáo đen” là thành ngữ dùng để chỉ những người không thấy cái dở của mình, lại đi chê bai người khác. Mỏ sáo đen thì mỏ bìm bịp cũng đen như mỏ sáo thôi, chẳng hơn gì nhau.

Cùng ý nghĩa này, dân gian còn nói:

– Lợn chê chó có bọ.
– Chó chê mèo lắm lông.
– Thổ công vườn hoang chê vua bếp nhọ đầu.
– Vua bếp chê ông công nhọ mồm.
– Chuột chù chê khỉ hôi.
– Lươn chê lịch nhớt.
– Thằng không tóc chê đứa trọc đầu.

Câu “Chuột chù chê khỉ hôi” còn có phiên bản:
– Chuột chù chê khỉ rằng hôi,
Khỉ mới trả lời cả họ mày thơm.

Câu “Chó chê mèo lắm lông” có một phiên bản nữa là “Chó chê mèo lắm lông, na chê hồng lắm hột“.

Ngoài ra còn có câu:
Con chó chê khỉ lắm lông,
Khỉ lại chê chó ăn dông ăn dài.

Một vài câu khác:
– Lươn ngắn lại chê chạch dài,
Thờn bơn méo miệng chê trai lệch mồm.

– Chân mình thì lấm bề bề,
Cứ cầm bó đuốc mà rê chân người.

---

★ Bắt con bìm bịp đem về mà nuôi ★

Để nói về việc đuổi người tốt đi, đón người xấu về, hoặc việc bỏ thứ tốt để lấy thứ xấu, dân gian có câu rằng:

“Phượng hoàng chặt cánh đuổi đi,
Bắt con bìm bịp đem về mà nuôi.”

“Phượng hoàng”, cũng dùng “phụng hoàng”, Từ điển tiếng Việt (Hoàng Phê chủ biên) giảng là “chim tưởng tượng có hình thù giống chim trĩ, được coi là chúa của loài chim”. Hán Việt tự điển của Thiều Chửu giảng “đời xưa bảo chim phượng hoàng ra là điềm có đế vương. Con đực gọi là phượng 鳳, con cái gọi là hoàng 凰”.

“Bìm bịp”, như đã nói ở trên, là một loài chim thường, không được quý trọng. Người xưa đã dùng sự chênh lệch giữa hai loài chim và cách lựa chọn sai lầm để hình dung việc bỏ tốt lấy xấu.

Gần nghĩa với “Phượng hoàng chặt cánh đuổi đi, Bắt con bìm bịp đem về mà nuôi“, dân ta có câu “Bán bò mua cuốc”, “Bán bò đi tậu ễnh ương” hoặc “Bán bò tậu ruộng mua dê về cày“. Ngoài nghĩa bỏ thứ tốt để lấy thứ xấu, hai câu này còn hàm nghĩa làm ăn không biết tính toán. Ca dao có câu:

– Vợ anh khéo liệu khéo lo
Khéo bán con bò lại tậu ễnh ương.
Đem về thả ở gậm giường,
Nó kêu ì ọp lại thương con bò.

Một số câu có nghĩa tương đồng/tương cận nữa là:

– Cục đất giữ lại, hòn vàng ném đi.
– Nước giữa dòng anh chê trong chê đục,
Vũng trâu đầm anh hì hục khen ngon.

Gần đây, trên mạng xã hội còn có câu “Bỏ người tốt, chốt người tồi“.

---

★ Bìm bịp bắt gà con ★

Ở trên, như đã đề cập, một nguyên nhân khiến người dân ở nông thôn không thích bìm bịp là loài chim này hay bắt gà con. Tập quán này cũng được đúc kết thành câu thành ngữ “Bìm bịp bắt gà con“. Thậm chí, ghê gớm hơn, còn có cả câu “Bìm bịp bắt gà trống thiến“. Gà trống thiến là gà đã cắt bỏ tinh hoàn để cho thịt ngon hơn.

“Bìm bịp bắt gà con” hoặc “Bìm bịp bắt gà trống thiến” ý nói kẻ có bề ngoài hiền lành, ngờ nghệch nhưng thực chất đáo để, ghê gớm, làm những việc âm hiểm, những việc bất ngờ, vượt ngoài sức tưởng tượng.

Dân gian cũng dùng câu “Tẩm ngẩm tầm ngầm (mà) đấm chết voi” với ý nghĩa tương tự.

---

★ Cứt chim cu bôi khu bìm bịp ★

Ở trên là những trường hợp dân gian dùng bìm bịp theo chiều hướng tiêu cực, xem bìm bịp là biểu tượng của cái xấu, cái tệ.

Còn trong câu “Cứt chim cu bôi khu bìm bịp” thì hình ảnh bìm bịp được dùng làm nạn nhân. Câu này có nghĩa là lỗi lầm, chuyện xấu của kẻ này lại đổ vấy cho kẻ khác.

Cùng nghĩa/gần nghĩa với câu này, dân gian còn có:
– Quýt làm cam chịu.
– Chó đen ăn vụng, chó trắng chịu đòn.
– Ốc làm chẳng nên thì sên phải chịu.
– Quạ ăn dưa bắt cò dãi nắng.

Trong truyện Biển người mênh mông, Nguyễn Ngọc Tư có viết về bìm bịp thế này: “Bậy, bìm bịp đâu có hót, nó kêu, tiếng của nó phát ra từ trong cổ họng này nè. Giọng nó ấm lắm, tiếng kêu phát ra từ tấm lòng mà. Mấy con chim há mỏ ra hót lách chách thấy vậy chớ không chân tình đâu.”

---

Trên đây là đôi điều về hình ảnh chim bìm bịp trong dân gian thể hiện qua thành ngữ, tục ngữ. Ngày ngày viết chữ có mở rộng với nhiều hình ảnh khác để bạn đọc tiện tham khảo thêm, hy vọng có thể sử dụng trong việc sáng tác, viết lách hoặc giảng dạy.