(Ngày ngày viết chữ) Văn dĩ tải đạo, đạo ở đây hiểu là đạo đức, tức là những lẽ phải, những chiêm nghiệm có tính chất nâng đỡ, dìu dắt con người, cụ thể là những người đọc những vầng thơ, những áng văn ấy.

Đạo không nhất định phải cao siêu, phải nhiệm mầu, nhưng nhất định phải giúp con người sống đúng đắn hơn, nhân ái hơn, hữu tình hơn.

Văn dĩ tải đạo – Nguyễn Đình Chiểu

Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm,
Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà.
(Than đạo)

---

Hai chữ cang thường dằn các nước,
Một câu trung hiếu dựng muôn nhà.
(Than đạo)

---

Làm người trung nghĩa đáng bia son,
Đứng giữa càn khôn tiếng chẳng mòn.
Cơm áo đền bồi ơn đất nước,
Râu mày giữ vẹn phận tôi con.
(Điếu Phan Công Tòng bài 09)

---

Trời, không lường trưa sớm nắng mưa;
Người, đâu biết hôm mai hoạ phước.
(Thư gửi cho em)

---

Thế vạy răn mình đừng có vạy,
Cờ mao chống chỏi chớ cho xiêu.
(Tự thuật)

---

Như chuông chẳng đánh chẳng kêu,
Ngọn đèn tỏ rõ trước khêu bởi mình.
(Truyện Lục Vân Tiên)

---

Trong cơn bĩ cực thới lai,
Giữ mình cho vẹn việc ai chớ sờn.
(Truyện Lục Vân Tiên)

---

Làm trai trong cõi người ta,
Trước lo báo bổ sau là hiển vang.
(Truyện Lục Vân Tiên)

“Báo bổ” nghĩa là đền đáp đầy đủ, trả nghĩa đền ơn, bằng hành động cụ thể.

---

Thấp cao vàng biết tuổi vàng,
Gặp khi lửa đỏ màu càng thêm xuê.
(Truyện Lục Vân Tiên)

“Xuê” có nghĩa là xinh, đẹp, tốt, tươm tất, sang trọng, cũng có nghĩa là thoả lòng.

Trong Ngư tiều y thuật vấn đáp, Nguyễn Đình Chiểu cũng có dùng cụm “thêm xuê”, trong câu:

Ta, ngươi kết nghĩa đệ huynh,
Tới lui một cửa học hành thêm xuê.

---

Cam La sớm gặp cũng xinh,
Muộn mà Khương Tử cũng vinh một đời.
(Truyện Lục Vân Tiên)

Nguyễn Đình Chiểu dùng từ “xinh” rất linh hoạt, không chỉ mang nghĩa như đẹp hay ưa nhìn. Có dịp đọc thơ văn của cụ các bạn chú ý thử nha.

---

Văn dĩ tải đạo – Nguyễn Huy Thiệp

“Nhà văn (rốt ráo) trước sau gì vẫn phải – và chỉ là người đi tìm Đạo mà thôi.”
(Nói chuyện một mình)

---

“Có rất nhiều người đi săn con hổ. Có người Thái, người Kinh, người Mông… Người thì muốn săn hổ để lấy trái tim làm bùa hộ mệnh, người thì muốn lấy trái tim làm thuốc. Trách họ thế nào được? Đời người ta, ai đã chẳng từng săn đuổi bao điều phù du?”
(Những ngọn gió Hua Tát – Trái tim hổ)

---

“Chúng tôi cứ đi trên cái cầu vồng bảy sắc. Bạt ngàn là hoa ban trắng bên đường, màu trắng đến là khắc khoải, nao lòng. Này hoa ban, một nghìn năm sau thì mày có trắng thế không?”
(Những người thợ xẻ)

---

“Trương Chi rùng mình. Chàng thấy lo sợ cho chàng. Chàng biết rõ mình. Chàng có thể chịu được đói khổ, nhọc nhằn, thói nhẫn tâm, sự đểu cáng. Thậm chí cả sự hạ nhục của bọn người nông nổi và thiển cận nữa, không sao. Chàng chỉ sợ khi chính bản thân chàng lâm vào tình thế phải tự hạ nhục bản tính mình, thế là mất hết, không còn tiếng hát, không còn Trương Chi.”
(Trương Chi)

---

“Con đò chao lắc dữ dội theo dòng nước. Ai đã xem trò chơi lướt sóng hẳn sẽ ngạc nhiên trước tài nghệ phi thường của người điều khiển mảnh ván trên đầu sóng. Có điều ở đây mảnh ván là cả con đò cồng kềnh và thô lậu. Số phận nào mà chẳng cồng kềnh, thô lậu?”
(Thiên văn)

---

“Con trâu im lặng, lầm lũi như đang nghĩ ngợi, khắc đi khắc đến. Năng cũng im lặng, chăm chú vào việc lái cày cho thẳng. Đất lật sang một bên thành từng hàng như sóng. Năng cố gắng để không nghĩ ngợi, không xét đoán. Chợt nhớ sư Tịnh có lần khuyên rằng không nên xét đoán hay dở, đúng sai, tốt xấu. Ta đã chắc gì mình ở đẩu, ở đâu?”
(Chăn trâu cắt cỏ)

---

“Ta phải chăm sóc bản thân ta như chăm sóc cái cây… Phải bắt sâu, nhổ cỏ… phải tỉa cành… Rồi kiên trì sống từng ngày một. Nuôi dưỡng một ý chí nào đó hướng về phía ánh sáng và sự lương thiện…
(Bài học tiếng Việt)

---

“Có lẽ thế chăng? Có lẽ vậy chăng? Nghề nào mà chẳng bạc với người… Người nào mà chẳng bạc với ta? Chỉ có lòng ta không bạc với nghề, với người vậy.”
(Chuyện bà Móng)

---

“Cuộc đời con người nào nhiều nhặn gì, ai trong số chúng ta đã được yêu thương, đã được vuốt ve bởi những ánh mắt chân tình tự nhiên không hề vướng bận sân si vụ lợi?”
(Quan Âm chỉ lộ)

---

“Tôi ngẫu nhiên có pho tượng này, thực sự thân tâm tôi cũng chẳng cầu. Phúc hoạ thường vẫn đi kèm như hình với bóng. Ý nghĩa phù du của cuộc sống cho đến một lúc nào đó ai cũng hiểu ra. Thường thường, hiểu ra thì đã muộn rồi. Trời xanh kia vẫn trớ trêu, được mất ở đời có gì quan trọng?”
(Quan Âm chỉ lộ)

---

“Này cô gái, cô trẻ trung trong sáng thế kia mà sao cô lại đi hỏi một câu rắc rối, rỗng tuếch của người lớn như thế để làm gì? Đấy là câu hỏi của một cành cây khô héo chứ đâu phải của một bông hoa?”
(Hạc vừa bay vừa kêu thảng thốt)

---

“Thôi thôi! Tôi không nói nữa. Chân lý bao giờ cũng trắng trợn nên rất khó nghe… Ừ thì con bà xinh, ừ thì con bà đẹp…”
(Những người muôn năm cũ)